درباره موزه آب یزد
در سمت شمالی میدان امیر چقماق یزد، یکی از ارزشمندترین آثار معماری این شهر قرار دارد که از سال 1379 همزمان با برگزاری نخستین همایش بینالمللی کاریز «موزه آب» در آن جای گرفت. این ساختمان، در سال 1266 خورشیدی احداث گردیده و در حال حاضر به بینظیرترین موزه آب دنیا تبدیل شده است. از ویژگیهای این موزه و بنای تاریخی، پنج طبقه بودن آن و گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن میباشد.
موزه آب یزد محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه‌هاي تاريخي در زمينه‌هاي مختلف مربوط به آب است كه مي‌تواند مورد استفاده پژوهشگران و علاقه‌مندان قرارگيرد. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه‌گيري حجم آب، وسايل تأمين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب و وقف‌نامه‌هاي قديمي، كتابچه ميرابها و اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمندترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوزها واقع شده است.
خانه كلاهدوزها :
در پشت بام این خانه، چاه خانهای قرار دارد که به وسیله چرخچاه از آن آب میکشیدند و آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر میکردند. در حال حاضر این موزه بیش از 200 شیء تاریخی از وسایل مرتبط با کندن کاریز گرفته تا اسناد و مدارک برخی از قناتهای اصلی یزد در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.
همچنین در این موزه، ابزار و دستگاههای اندازهگیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قناتها، اسناد و مدارک خرید و فروش آب، کتابچه میرابها و اسناد پخش آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری از لوازم و اشیای ارزشمند دیگر نگهداری میشود. این ساختمان در زمینی به پهنهی 720 مترمربع و به درخواست مرحوم حاجسیدعلی اکبر کلاهدوز یکی از بازرگانان عصر قاجاریه در سال 1266 خورشیدی، ساخته شده است.
ساختمان این بنا یک هنر معماری شگفتآور است که از پنج اشکوب یا پنج سطح تشکل شده است. به گونهای که از سطح اول یا پایینترین طبقه آن، انشعاب کاریز دو رحیمآباد و زارچ میگذرد که یکی از این دو قنات، هنوز هم فعال میباشد.
سطح دوم را اگر پایاب در نظر بگیریم، در ژرفای 10 متری از زمین قرارداد و فضای آن هم حالت هشت ضلعی دارد که به خاطر برخورداری از دمای ثابت و فضای مطلوب، جای خوبی برای نگاهداری خوراکیهاست. در میان این اشکوب نیز، حوضی قراردارد که با گذرآب کاریز از آن همیشه دارای هوای خنک و مطبوع است. سطح سوم این بنا شامل طبقه زیرزمین است که دارای اتاق و دالانهای متعدد و مرتبط میباشد و بیشتر روزهای گرم تابستان اهالی خانه در آن سکونت داشتهاند.
سطح چهارم هم اشکوب همکف میباشد که آن هم دارای اتاقهای پنج دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمتکاران خانه بوده است. طبقه پنجم، پشت بام خانه است. در آن، چاه خانهای بوده که از طریق آن و با استفاده از چرخ چاه، آب چاههای معروف به چهل گز برداشت و برای آشامیدن و موارد بهداشت اهل خانه استفاده میشده است.